2

Lhi pas ren de mai de l’onèsta pretencion de gardar separat dins sa vita çò qu’es públic da çò qu’es privat que avisque l’interès indiscret des pichòtas societats da ben. Çò que arribava a Athos Fatigati après que l’infermiera avia sarrat la pòrta a veires de l’ambulatòri darreire las espatlas dal darrier client? Lo ren clar, o almenc gaire normal emplec que lo doctor fasia de sas seradas, contribuïa a atissar d’un contun la curiositat vèrs el. Eh ja, en Fatigati lhi avia qualquaren de ren perfectament comprensible. Mas decò aquò plasia, en el, decò aquò atraïa.

Lhi matins tuchi saubion coma lhi passava, e sus lhi matins degun avia pas ren da dir.

A nòu oras era já a l’espidal, e entre vísitas e operacions (perqué operava, tanben: lhi avia pas un jorn que lhi capitesse pas un parelh de tonsillas da gavar o una mastòida da escopelar), tirava anant d’un contun fins a un bòt. Puei, entre un bòt e dui bòts, era pas rar lo rescontrar mentre que remontava a pè via Giovecca abo lo paquet dal ton sot ueli o de charcuteria pendut al dèt pichòt, e abo lo “Corriere della sera” que lhi esponchava da la sacòcha dal paletò. Puei dinava a maison. E dal moment que la cusiniera l’avia pas, e la frema a metz servici que lhi tenia neta la maison e l’estudi se presentava masque vèrs tres bòts, un’ora derant de l’infermiera, devia èsser el mesme, estòria en fons já pro dròlla, a se preparar l’indispensable tondin de pasta eissucha.

Decò per cina l’aurion atendut de bada enti solets restaurant citadins que, an aquel temp, foguesson jutjats decorós: da Vincenzo, da la Sandrina, ai Tre Galletti; e nimanc da Roveraro, en Vicolo del Granchio, dont la cusina casaniera atirava tanti autri celibataris de mesa etat. Mas aquò significava pas dal tot que mingesse a maison coma lo matin. A maison devia pas jamai lhi restar, lo sera. A passar vèrs uech oras, uech e un quart, da via Gorgadello, era fàcil lo trapar just ental moment que salhia. Demorava un instant sal suelh, en gachant en aut, a drecha, a manchina, coma incèrt dal temp e de la direccion da pilhar. Sus la fin s’endralhava, en se mesclant al flum de gent que an aquela ora, d’istat coma d’uvèrn, desfilava lentament derant las veirinas illuminaas de via Bersaglieri del Po coma al lòng des Mercerie venecianas.

Ente anava? En vir, en landrant d’aicí e d’ailai, aparentement sensa una mira precisa.

Après un’intensa jornaa de trabalh lhi plasia de segur se sentir al metz de la fola: la fola alègra, vouseanta, indiferenciaa. Aut, gròs, abo lo chapèl a lòbia, lhi gants jauns e per de pus, se era d’uvèrn, abo lo pastran forrat de opossum e la cana enfilaa dins la sacòcha drecha, dal cant dal mani, entre uech e nòu oras de sera polia èsser vist en qual se sie ponch de la vila. Chasque tant un polia aver la sorpresa de l’entreveire fèrm, derant la veirina de qualque negòci de via Mazzini e de via Saraceno, que agachava, atent, sobre l’espatla de qui lhi era derant. Sovent sostava da cant a las bancarèlas de quincalharias e di douçums rinjaas a desenas al lòng dal flanc meridional dal dòm, o en plaça Travaglio, o en via Garibaldi, en fixant sensa dir mot l’úmila marchandisa expausaa. En tot cas, eron lhi estrechs e borrats marchapè de via San Romano aquilhi que Fatigati batia de preferença. A s’encrosear abo el dessot aquilhi pòrtis bas, ente estanhava un sentor aigre de peis fricholeat, de salums, de vins e de filats a bon prètz, mas plens sobretot de fola, mendias, soldats, garçon, païsans emmantelats, etcètera, esmaravilhava son uelh viu, alègre, satisfach, lo sorís vague que lhi aplanava lo morre.

“Bòna sera, doctor!”, qualqu’un lhi criava darreire.

E era un miracle se auvia, se transportat já luenh da la corrent, se virava a respònder al salut.

Tornava aparéisser ren que pus tard, apres dètz oras, dins un di quatre címema de la vila: l’Excelsior, lo Salvini, lo Rex e lo Diana. Mas decò aquì, ai pòsts en galeria, ente las personas distinguias se retrobavon totjorn entre elas coma dins un salòt, preferia lhi darriers pòsts en platea. E qual embarràs per les personas distinguias lo verie ailai dessot, tan ben vestit, confús al metz de la pejora “tepa dal pòple”! Era tan de bòn gust – sospiravon, en virant descorat lhi esgards d’un autre cant -, de mostrar fins an aquela mira l’esperit de bohème?

Es pro comprensible donc que vèrs lo ’30, quora Fatigati avia já una quarantena d’ans, pas pauc comencesson a pensar que lhi chalguesse al pus lèst prene una frma. Se’n murmurava entre lhi pacients, a las poltronas acostaas, dins las mesmas saletas de l’ambulatòri de via Gorgadello, en atenta que l’inconscient doctor se mostresse da la porteta reservaa a sas perìòdicas aparicions e envidesse a passar “delai”. Se’n alludia pus tard a cina, entre fremas e òmes, en se prenent garda que la mainaa, abo lo nas dins la menèstra e las aurelhas drechas, arribesse pas a endevinar a qui un se referia. E encara pus tard, a liech – mas aquí ne’n parlant sensa pus degun duech -, l’argument de costuma avia já envaït cinc o dètz minutas d’aquelas charas mesas oras, sacras a las confidenças e a lhi balhs totjorn pus lòng, que precedon de nòrma l’eschambi de bais e di “bòna nuech” conjugals.

A lhi omes coma a las fremas semelhava absurd que un òme d’aquela valor pensesse pas un bòt per tuchi a butar sus familha. Gavat lo temperament benlèu un pauc “da artista”, mas tot somat tan seriós e tranquil, qual autre laureat ferrarés deçai di cincant’ans polia vantar una posicion melhora de la sia? Simpàtic a tuchi, ric (eh ja: per ganhar, d’aüra enlai ganhava çò que volia!); sòci efectiu di dui majors Círcols de la vila, e pr’aquò vist da egal a egal tant da la mesana e pichòta borgesia des professions e des botigas coma da l’aristocracia, abo o sensa blason, di patrimònis e des tèrras; provist fins a mai de la carta dal Fascio que, e mai se foguesse somesament declarat “apolític per natura”, lo Secretari Federal en persona avia volgut lhi donar a tuchi lhi costs: çò qu’es que lhi mancava, aüra, se ren una bèla frema da menar chasque diamenja a San Carlo o al dòm, e lo sera al cinematograf, empellissaa e enjoielaa coma se conven? E perqué se donava pas un pauc de tren per ne’n trobar una? Benlèu, vaquí, era absorbit da la relacion abo qualque fremeneta inconfessabla, coma una sartora, una governanta, una seventa, etcètera. Coma arriba a tanti mètges, benlèu lhi plasion masque las infermieras: e just pr’aquò, vai sauber, aquelas que d’an en an passavon per son estudi eron sempre talament jòlias, talament provocantas! Mas bèla en admetent que las causas foguesson da bòn coma aquò (e d’autre cant era curiós que sus l’argument foguesse pas jamai filtrat ren de precís!), per qual motiu se mariava pas? Volia pròpi far decò el la fin que avia fach a si temps lo doctor Corcos, l’octagenari primari de l’espidal, lo pus illustre di mètges ferrarés, que, second çò que se contava, après aver calinhat per d’ans abo una jove infermiera, a un cèrt moment era estat constrech dai familiars d’ilhe a se la tenir per tota la vita?

E en vila se deschaenavon já las recèrchas de la filha da bon denha de venir la senhora Fatigati (mas aquesta anava pas ben per una rason, aquela per un’autra: deguna semelhava pas jamai pro adapta al solitari dirèct a maison que cèrtas nuechs, en sortent tuchi ensem da l’Excelsior o dal Salvini en plaça delle Erbe, an un bòt un polia entreveire ailaval, al fons dal Listone, un moment derant que avaliesse dins l’escura fenda laterala de via Bersaglieri del Po...): quora vaquí, se sa pas butaas en vir da qui, comenceron a s’auvir d’estranjas, o mielh de mai qu’estranjas vòutz. “Lo sas pas? Me resulta que lo doctor Fatigati es...” “Escòuta la novitat. Conoisses pas aquel doctor Fatigati, que ista en Gorgadello, esquasi al caire abo Bersaglieri del Po? E ben, ai sentut dir que es...”