Chars lectors de Nòvas d’Occitània, da aqueste numre la rubrica Chaminar e Pensar vos propausa un nòu racònt. Avem chausit enfin “Las barícolas d’òr” de l’escriveire ferrarés Giorgio Bassani. Avem decò chausit de lo publicar ren qu’en occitan, partatjat dins si 18 capítols coma dins l’original, en estant que l’autor es pro conoissut e - perqué pas, derant o après chal ben començar - bèla coma útil exercici d’immersion linguística. E l’estòria... a vos de la descurbir. Bòna lectura.

LAS BARÍCOLAS D’ÒR

de Giorgio Bassani

1 / 18

Lo temp a començat a lhi rarefiar, mas se pòl pas encara dir que sien gaires, a Ferrara, aquilhi que recòrdon lo doctor Fatigati (Athos Fatigati, segur – rementon – l’otorinolaringoiatra que avia l’estudi e la maison en via Gorgadello, a dui pas da plaça Delle Erbe, e qu’es finit tan mal, paure òme, tan tragicament, pròpi el que da jove, quora da Venécia, ent’era naissut, se meiret dins nòstra vila semelhava destinat a la pus regulara, tranquilla, e pr’aquò pus invidiabla des carrieras...).

Foguet ental 19’, súbit après l’autra guèrra. Per de rasons d’atge, mi qu’escrivo ai pas da ofrir que un’image putòst vaga e confusa de l’època. Lhi café dal centre regorgavon d’oficials en divisa; chasque moment al lòng de cors Giovecca e cors Roma (encuei bateat cors Martiri della Libertà) passavon de càmions en ventalhant de bandieras rossas; sus lhi ponts que coatavon la façada en construccion dal palais des Assicurazioni Generali, derant lo cant a l’ubac dal Chastèl, era estendut un enòrme, escarlat telon publicitari, qu’envidava amís e adversaris dal socialisme a beure concòrds l’APERITIVO LENIN; las garrolhas entre lhi païsans e lhi obries massimalistas d’un cant, e lhi ex combatents da l’autra, esclopavon esquasi tuchi lhi jorns... Aquel clima de feure, d’agitacion, de distraccion generala dins lo qual s’es passaa la premiera enfància de tuchi aquilhi que serion venguts d’òmes ental sècle d’après, devet en qualque maniera favorir lo venecian Fatigati. Dins una vila coma la nòstra, ente lhi joves de bòna familha mai qu’en tot autre luec son reticents a tornar après la guèrra a las professions liberalas, se compren coma auguesse polgut butar sas raïtz sensa se far esquasi notar. Coma se sie ental ’25, quora l’estrambòrd decò en cò nòstre comencet a s’apasiar e lo fascisme, en s’organizant dins un grand partit nacional, foguet en grad d’ofrir de plaças vantatjosas a tuchi lhi ritardataris, Athos Fatigati era já solidament emplantat a Ferrara, titolar d’un magnífic laboratòri privat e en mai d’aquò director dal repart aurelha-nas-gola dal nòu Arcispedale Sant’Anna.

Avia abutit, coma se ditz. Pas pus tant jove e abo l’aire, já enlora, de l’èsser pas jamai estat, plasia que foguesse vengut da Venécia (lo contet un bòt el mesme) ren tant per cerchar fortuna dins una vila pas sia, mas per se gavar da l’atmosfèra angoissosa d’una gròssa maison sal Canal Grand ente avia vist murir tuchi dui lhi parents e una sòrre ben amaa. Eron plasuas sas manieras cortesas, discretas, son evident desinteressament, son rasonable esperit de charitat vèrs lhi malates pus paures. Mas encara derant d’aquestas rasons lhi chalguet se racomandar per coma era: per aquelas barícolas d’òr que lusion simpaticament sal colorit palle des jautas suélias, per la bedra pas ren desagradabla d’aquel siu gròs còrp de cardiac congénit, escampat per miracle a la crisi de la pubertat e totjorn envòut, bèla d’istat, de còtias lanas anglesas (durant la guèrra, a causa de la santat, avia ren polgut prestar servici que dins la censura postala). En el lhi auguet certament, fin finala, qualquaren que d’abòrd atiret e rasseguret.

L’estudi en via Gorgadello, ente recebia tuchi lhi après-metzjorns da quatre oras a sèt oras, completet pus tard son succès.

Se tractava d’un ambulatòri da bòn modèrn, coma fins alora a Ferrara degun doctor n’avia pas jamai agut d’egals. Fornit d’un impecable gabinet medical que quant a netessa, eficiença, e fins a mai amplessa, polia èsser comparat masque an aquilhi dal Sant’Anna, vantava en mai d’aquò ben uech estàncias de l’apartament privat da cant coma aitant de saletas d’atenta per lo públic. Nòstri concitadins, sustot aquilhi socialament pus remarcables, ne’n fogueron esberlucats. Venguts d’un crèp insuferents dal desòrdre pictorèsc, se un vòl, mas tròp familiar e en fons equívoc, ente lhi autri tres o quatre ancians especialistas locals contuniavon a recéber chascun sa clientela, ne’n fogueron tochats coma per un omatge particular. Ente eron, da Fatigati – se guichion pas jamai de repéter - las interminablas atentas acuchats un sobre l’autre coma de bèstias, en escotant a travèrs las frèulas parets divisòrias de vòutz mai o menc luenhas de familhas esquasi sempre alègras e nombrosas, dal temp que, a la febla lutz d’una lampadina da vint chandèlas, l’uelh anava se pausar, en corrent al lòng di murs tristós, sus qualque REN ESCUPIR! de maiòlica, qualque caricatura de professor universitari o de colèga, per ren parlar d’autras images bèla pus estantosas e emmaschairas, de pacients somés a d’enòrmes clistèris derant un entier colègi acadèmic, o de laparatomias a las qualas, en recanhant, proveïa la mòrt mesma travestia da quirurgian? E coma polia èsser avengut, coma!, que auguesson polgut endurar fins aquì un tal tractament da Atge Mesan?

Anar da Fatigati representet ben fito, mai que una mòda, una vera e pròpria ressorsa. Sobretot dins lhi seras d’uvèrn, quora l’aura jalaa s’enfilava en sublant da plaça Cattedrale aval per via Goradello, era abo viva satisfaccion que lo ric borgés, enfagotat dins son gròs paletò de pelissa, prenia coma pretèxt lo pus pichòt mal de gola per s’enfonilhar dins la porteta entredubèrta, montar las doas rampas d’eschaliers, sonar lo choquin de l’uis a veires. Ailamont, delai d’aquel màgic requadre luminós, dont a l’ubertura presidia un’infermiera en chamison blanc sempre jove e totjorn sorienta, ailamont trobava de termosifons que anavon a tota vapor, diso pas coma a maison, mas nimanc, esquasi, al Circolo dei Negozianti o an aquel de l’Unione. Trobava de poltronas e de divans en abondança, de taulinets fornits da lòng de papier estampat sobreajornat, de abat-jours d’ente s’espanteava una una lutz blanca, fòrta, generosa. Trobava de tapís que quora un n’auguesse augut pro de restar aquí a penequear al chaudet o a fulhetar las revistas illustraas, lo envuelhavon a passar da un salòt a l’autre en gachant lhi quadres e las estampas, antics e modèrns, estachats estrechs estrechs a las parets. Trobava enfin un mètge bonàs e barjacaraire, que mentre lo introdusia personalament “d’ailai”per lhi examinar la gola, pareissia mai que tot ansiós, senhor coma era, de sauber se aguesse augut l’ocasion d’escotar qualque sera derant, al Comunale de Bologna, Aureliano Pertile ental Lohengrin; o pura, qué ne’n sai? Se auguesse vist ben, pendut an aquela cèrta paret d’aquel cèrt salòt, aquel tal De Chirico o aquel tal “Casoratino”, e se lhi auguesse agradat aquel tal autre De Pisis; e s’esmeravilhava puei mai que mai se lo client, an aquel darrier propaus, confessava ren masque de pas conóisser De Pisis, mas de pas aver jamai saubut derant d’alora que Filippo De Pisis foguesse un jove, ben prometent pintre ferrarés.

Un ambient còmod, agradable, senhoril e fins a mai estimulant per lo cervèl, d’en darrier. Ente lo temp, lo temp maledet que d’en pertot es sempre estat lo gròs problèma de la província, passava qu’era un plaser.