Laissaa l’abituala companhia dins lo cafè (al metz di lums e lhi miralhs plen de tuba) se tròba derant la nuech: veirenca, esquasi fràgila dins la puressa de lhi astres beluants sus la vasta plaça desèrta.

Atraversar-la, lhi pareis impossible; la vita, dins la quala deu rintrar, irrejonhiblament luenha da ela; e tota la vila, coma inabitaa despuei de sècles, abo lhi fanals que velhon encara dins la claror misteriosa d’aquela gèlida azuretat nocturna. Impossible lo brui de si pas dins aquel silenci que semelha etèrn.

Ah se da bòn per prodigi se foguesse estencha la vita de la vila! Assetat coma un mendicant sal paracarri a l’intrada de la via, derant a la plaça, restaria coma aquilhi fanals vans a mirar e sosténer l’estupefaccion immòbila de totas las causas d’aüra enlai vueidas per sempre de tot sens.

A la fin se revíscola da aquel enchantament, per atraversar la plaça.

Legier coma un’ombra, son còrp; e, en anant, gis de brui. Ente es lo pes dont se sentia charjat derant? Tot a l’entorn, aüra, la vila a coma una vaporosa evanescença de sumi; e son còrp se boja en ela esquasi fluid, ombra entre las ombras.

Donca es un’idea. Encara, totjorn aquela idea que el arriba pas en deguna maniera a precisar. A pena n’aviert confusament la presença, se sent oprímer da aquel pes. A pena lhi esvanís, vaquí: vueit coma un’ombra.

Mas deu pas èsser de l’idea, aquel pes. Lo pes es dal temp que pèrd a beicar viure lhi autri. Arriba pus a ne’n comprene la rason, o mielh, atend de comprene çò que d’autre lhi isten a cerchar, se es aquesta la vita, parelh tota facha de causas que un sa, usualas e necessàrias, las mesmas chasque jorn, magara abo l’illusion que chasque tant lhi ne’n pòle aver de nòvas masque perqué an pilhat un vir pus larg, abo qualque imprevist al començament, una sensacion insuspectaa, tant da paréisser que se duerbe un autre mond, e puei o un s’abitua pauc après o un retomba súbit, decebut dins la costuma de un’indiferença contínua. Pròva per la flapessa de cèrtas sias bontats, totas un pauc artificiosas, un tal escòr que tanti bòts, a lhi repensar, voleria èsser putòst una bèstia feròça. E aquestas fremas que se gaston la chara per se ne’n far una masca! Se demandes a qualqu’una: – A çò que penses? – penson pas a ren; mas basta que tu lhi l’aies demandat, perqué d’abòrd lhi vene en tèsta qualquaren que te pòlon pas dir. Coma revelhar las chatas. E la vanitat de tuchi aquesti secrets rasonaments, totdia abo aquel sorís da fòl prompt sus las labras al mínim recòrd de ti chars amís que t’esquernisson perqué sas pas dir-lhi çò que as ni çò que vòs. Lo pes es aqueste. Dal temp que benlèu, de per se, aquela idea es la causa pus legiera, la pus simpla e, vai sauber? la pus comuna, benlèu.

A atraversat la plaça. Derant d’intrar dins l’estrech d’las maisons s’arrèsta mai. Anar a sarrar-se, dins l’esperit dins lo qual es, pus que lo mal de còr lhi fai paor. Pilha a drecha per la lònja alea que mena al pònt e, d’ailai, a las borjaas solitàrias al delai dal flum. Es segur que tornarè enreire a pena arribat al pònt. Sal pònt montarè pas. Sensa voler-lo avertir, un freiçon masque a pensar-lhi. La freid es ponhenta; bèla la calataa ne’n semelha blanchia. Nòta, en chaminant, que chasque bòt que passa dessot una d’las lampas elèctricas suspenduas autas en fila al metz de l’alea, l’ombra de son còrp s’eslònja, en lhi creissent curiosament da un pè a l’autre, e mai s’eslònja mai se rarefai, fins que avalís pas. Decò l’ombra de son còrp coma aquela idea.

Pòl pus s’illúder que, lo matin d’après, restaurat dal sòm de la nuech, se sopatarè d’a còl lo recòrs d’aquilhi moments d’obsession, en exclamant per pas lor donar importança:

– Guichum!

Tròpi bòts a exclamat parelh. D’aüra enlai lhi pareis l’exclamacion de un autre, per cèrti confòrts que, inútil donar, pasmenc un dona. Se es da bòn de fatiga, d’autre cant, en essent ren que de moments e pus en bastant lo sòm ni d’autre a far-lhi la passar, que solatjament e que confòrt pòl pus èsser per ele sonar-la parelh aquela idea? Es nimanc de desgust per aquela sia vita. No, es que da bòn lo sa pas çò que sie precisament e d’ente lhi vene, d’aüra enlai tant sovent, aquela idea, coma un arrèst emprovís que lo tene suspendut e absorbit dins una opaca atenta.

Mas coma? Es já intrat?

Da solets, si pè, entun porton ben conoissut d’aquela alea; e an decò montat la premiera rampa de un eschalier d’ente d’autri bòts, de temp en temp, el era montat abo una vaga esperança ental còr, e d’ente chasque bòt era calat abo lo propaus de la tornar montar jamai pus.

Una saleta, e puei un escritòri, tot en ombra, esclarzit ren que sus lhi grands fuelhs blancs de un registre dubèrt sal plan de l’escrivania. Transpareis a pena dins l’ombra un paralume vèrd de vedre. E sus aquilhi fuelhs illuminats da doas mans rosaas, pichòtas, abo tantas fossetas quanti son lhi dèts. Da l’ombra ven una vòutz. Sensa sorpresa, sensa repròch, coma naissua da un legier, gai sorís:

– Ah, sies-tu encà aicí?

Chal far lhi uelhs e destriar dins aquela ombra; mas ele lhi ve e vai drech a la vòutz e, coma de costuma, a las mans tròp prèstas; coma de costuma nilhi lhi las pren e, mai que las repossar, fai lo gèst de lhi las rénder. Parelh las vòl pas; nianca se el foguesse encara son calinhaire. Ah, lo es encara? Bèl coratge! Se fai pas pus veire da quatre mes. Nilhi l’a pas fach tornar; mas lo farè jamai tornar nilhi. Se vòl venir, es totjorn lo benvengut, e la trobarè tuchi lhi seras al trabalh, dins la maison, après lo servici jornalier a la banca, ailai abo si registres e al metz de sas chifras, e doas plumas, jà, e dui enclòstres, de chifras rossas e de chifras nieras, de règles, de creions e la maquineta per las operacions automàticas.

– Danda!

Inútil la desrevelhar, paura danda. De costuma duerm sal divan, en fenhent de trabalhar a malha. S’obstina a aténder, parelh abo las barícolas sal nas, que ilh aie finit, per anar a liech ensema. La tèsta lhi balancea aüra sus un’espatla aüra sus l’autra; las mans lhi son esguilhaas sal ventre: decò las barícolas a moments lhi esguilharèn dal nas.

Aquelas chifras? Mas no, çò que vòl que representen per nilhi? Son trabalh, da exeguir abo la màxima atencion. Puei rèston aquí, per la banca. La interèsson pas dal tot. E en disent parelh, se passa las mans sus lhi blond pels sueli e lusents e lhi sorí abo de clars uelhs bloiets. La gola es tan frescha e lo frònt tan seren! A pas jamai de desirs?

– No. Perqué aver-ne’n?

Òh Diu, qualqu’un, momentàneu, masque se posssible. Es contenta parelh.

Se ele la mariesse?

Eh bò, perquè no, tan contenta.

Mas el la mariarè jamai. Aüra lhi lo demanda ren que per sauber çò que nilhi lhi responderè.

Ben, nilhi lhi responderè parelh. Es dòuç supausar-lo bèla sensa lhi creire.

Per una frema coma nilhi, d’autre cant, mielh ren mariar. Sauberia pas s’imaginar dins una vita diferenta. Aquesta maisoneta senhorila, bèla se amont al quint plan, tota butaa abo lo gust de colors apropriaas, las tendas, lhi tapís, la satisfaccion que tot es degut a son trabalh, la tranquillitat de la danda, qualque plaser que de mincatant pòlon pilhar-se, lo mes a lhi banhs o en colina, qualque espassejada, las fèstas, abo aquesta o aquela amisa. N’a, bò, qualqu’una. E sorí. Perqué ne’n deuria pas aver? E decò qualque jovenet, perqué no! Pauc de fremas san sorire abo una tant aliena doçor. Pareis luenha da tot, luenha bèla da ela, coma se nianca son còrp lhi apartene e aie pas lo mínim suspèct di desirs que pòl aviscar ni dal plaser que pòl donar. Es de fach de una plasença tan nòbla placida e pura, que deguna bramosia carnala pòl nàisser dins qui la vee. Mas possible que pense pas a ren? Almenc a son avenir! Viurè totdia parelh, dins aquesta discrecion, totdia abo l’aire de tirar-se enreire da tot? Lhi a lhi autri; lhi a la vita, masque a far-se un pauc anant. Vòl pas. Lhi pensiers de la jornada, de causas da far. Les, de bòts, qualque libre; mas a parelh gaire de temp per la lectura! De libres de viatge. Al pòle? No. Perqué ditz al pòle? Un’autra bèla risada, líquida, sincèra, luminosa. La cre pròpi tan freida? E pura, dison que las fremas esquimesas al contrari son tan chaudas!

– Mi? Sai pas. D’uvèrn patisso un pauc la freid. Chapval las mans. Las ai freidas, bò.

E aqueste silenci. Totjorn aqueste silenci.

– Duermo tranquilla. Sumiu rarament.

Sal pònt, aquel sera, que puressa d’astres!

Beica lo cèl, per ren beicar, aval, l’aiga dal flum. L’idea que arriba pas a precisar es benlèu pròpi aquesta. Mas n’a pas lo coratge. Pausa las mans sus la brondana dal pònt; se las sent esquasi rénder decò aicí, dal freid de la peira, coma derant da la tebior d’aquelas autras mans. E rèsta aquí, mai absorbit, opacament, dins aquela sia singulara atenta. Lo temp s’es fermat e entre las causas restaas tot a l’entorn dins un’estupor estonaa semelha que un secret formidable sie dins lo fach que dins tant d’immobilitat masque l’aiga dal flum se boge.