cap. 12

Coma sovent arriba sus la mar Adriàtica, ai premiers de setembre la sason tot d’un crep viret. Plovet masque un jorn, lo 31 d’avost. Mas lo bèl temp de l’endeman enganet pas degun. La mar era inquieta e vèrda, d’un vèrd vegetal; lo cèl d’una transparença exageraa, da peira preciosa. Dins la mesma alor de l’aire s’era insinuaa una pichòta persistenta poncha de freid.

Lo numre di vacanciers comencet a baissar. Sus la plaja las tres o quatre filas de tendas e d’ombrelons dins gaire se redueron a dui e puei, après una nòva jornada de plueia, a una soleta. Delai d’las cabanas já en bòna part desmontaas, las dunas, coataas fins a qualque jorn derant da una brossalha jarrassua e bresia, apareission pontilhaas da una quantitat incredibla de meravilhosas flors jaunas, autas sus las tijas coma de lis. Per se rénder còmpte exactament dal significat d’aquela floridura bastava conóisser un pauc la còsta romanhòla. L’istat era finit: da aquel moment seria istat masque pus un recòrd.

N’aprofitero per me butar a estudiar. Comptavo de donar l’exam d’estòria antica l’octobre d’après, almenc aquel; e pr’aquò restavo sarrat dins l’estància fins vèrs metzjorn, a léser las despensas.

La mesma causa fasiu l’après-metzjorn en atendent l’ora dal tennis.

Un jorn, après dinar, mentre que justament ero en tren d’estudiar (aquel matin ero nimanc anat a la plaja: just levat, lo luenh bruire de la mar m’avia sal colp destraviat da qual se sie idea de banh), auvero montar dal jardin la vòutz agua de la senhora Lavezzoli. Distinguiu pas sas paraulas. Mas capiu, dal tòn, qu’era endignaa de qualquaren.

“Eh, no... l’escandal de ier sera...” arribero a auvir.

Abo qui l’avia? Perqué era vengua a nos far vísita? – me demandero agaçat –. E d’abòrd, instintivament, pensero a Fadigati.

Resistero a la temptacion de calar ental tinèl per me butar a escotar d’escondons darreire l’uissiera que donava sal jardin, e quora d’aquí a un’ora me mostrero la senhora Lavezzoli lhi era pas pus. Mon paire era assetat dessot lo mesme pin, a l’ombra. A pena avertet lo brui de mi pas sus la jaira, baisset lo jornal despleat sus lhi janolhs. Ero vestit da tennis. Abo una man teniu la bicicleta dal guidon, abo l’autra la raqueta. Totun me demandet:

“Ente vas?”.

Dui istats derant, sempre a Riccione, a una quinzena de jorn da l’aver trionfat dins l’exam de maturitat ero finit a liech (e es estat lo premier bòt, en absolut!) abo una senhora milanesa de trent’ans, conoissenta ocasionala de ma maire. En dúbit se èsser fier o sagrinat de mon aventura, per dui mes bòns mon paire avia pas perdut un solet de mi moviments. Bastava que istesse per salhir da la maison, o magara m’elunhesse da la tenda, que sentiu já si uelhs a còl.

E te-aquí esponchar mai dins si uelhs la mesma expression d’alora, entre tímida e indiscreta. Sentero lo sang me montar a la tèsta.

“Lo vees pas?” respondero.

Per qualque instant restet quiet. En mai que agitat, pareissia fatigat. La vísita de la senhora Lavezzoli, inatendua evidentement, lhi avia empachat de far l’abitual sumiet pomeridian.

“Creo que lhi trobarès pas degun,” diset. La senhora Lavezzoli era aicí fai un moment. Es vengua avisar que encuei si filhs lhi van pas. Lhi dui mascles an da estudiar, e Cristina da soleta la manda pas.”

Viret la tèsta dal cant de Fanny, cojaa al fons dal jardin a juar abo la chicha. D’eschina, abo las pichòtas escàpolas qu’esporzion dessot la malheta, las trecetas blondias dal solelh, semelhava pus gràcila e immatura. Sus la fin indiquet la poltrona de salitz derant la sia.

“Sete-te un moment,” faset, e me sorriet incèrt.

Volia parlar-me, era clar, mas lhi engravava. Fenhero de pas aver sentut.

“Es istaa gentila a se destorbar, ma vau totun,” disero.

Lhi virero las espatlas e m’enchaminero vèrs lo cancèl.

“A escrich Ernesto,” diset encara mon paire, en auçant la vòutz planhós “Vòs nimanc léser la letra de ton fraire?

Dal suelh dal cancèl me virero, e en aquel instant Fanny aucet la tèsta. Bèla se tant de luenh, dins son esgard culhero clara un’expression de repròch.

“Pus tard, quora torno,” respondero, e pedalero via.

Arribero al tennis. Fadigati era aquí. En pè da cant a la bancha de l’àrbitr restaa aquí da l’après-metzjorn passat, agachava derant el. Fumava.

Se viret.”Ah, sietz solet!” diset. “E lhi autri?”

Arrambaa la bicicleta a la ret metàllica de la clausura, m’avesinero.

“Encuei venon pas,” respondero.

Auguet un feble sorís, abo la gola torzua. Avia la labra superiora putòst enfla. Una dobla ascladura atraversava la lent manchina de sas bèlas barícolas d’òr.

“Compreno pas per quala rason,” jontero. “Semelha que Franco e Gilberto aien da estudiar. Mas me flaira d’escusa. Espero, totun...”

“Vos lo diserei mi, lo perqué,” m’interrompet Fadigati amarament. “Serè de segur per l’estòria de ier sera”.

“Quala estòria?”

“Cheietz-me pas da las nívolas, per plaser!” recanhet desperat. “Vai ben que aqueste matin a la mar vos ai pas vist. Mas possible que pus tard, magara a taula, vòstri parents vos ne’n aien pas parlat?”

Chalia que cerchesse de lo convíncer dal contrari. Bò, – disero – aviu sentut prononciar da la senhora Lavezzoli lo mot “escandal” – e expliquero coma e quora –; mas saubiu pas ren d’autre.

Alora, après una ràpida, estranja guinchaa laterala, e en torzent puei las parpelhas coma se foguesse istat atirat tot d’un crep da qualquaren de vague e de luenh darreire mas espatlas, comencet a contiar coma lo sera derant, ental salon dal Grand Hotel, “derant a tuchi”, auguesse agut una “discussion” abo Deliliers.

“Mi lo reprochavo, mas sotavòutz, s’entend, de la vita que s’era butat a far aquesti darriers temps... totjorn d’aicí e d’ailai... sempre en vir abo la màquina... tant que, se pòl dir, lo veïu esquasi pus. E el a un moment donat çò que fai? Se leva, e pam, me laissa anar un gròs punh en plen morre!”

Se tochet la labra enfla.

“Aicí, veietz?”

“Vos fai mal?”
“Oh, no,” faset en auçant un’espatla. “Es ver que siu finit a chambas en aire, que aquí pr’aquí ai pas pus capit ren. Mas un punh, en fons, çò que voletz que còmpte? E l’escandal, tanben, çò que voletz que còmpte l’escandal respèct a la rèsta?”

Taset. E decò mi tasero, plen d’embarràs. Pensavo an aquelas paraulas: “respèct a la rèsta”. Me tochava l’image de sa dolor d’amant mespresat, un’image qu’en aquel moment, m’o chal confessar, mai que m’empietosir, me repunhava.

Mas l’aviu comprés masque a meitat.

“Encuei, a un bòt, quora siu rintrat a l’aubèrge,” disia,”m’atendia la sorpresa pus amara. Beicatz aicí çò que ai trobat amont dins l’estància.”

Chavet da la sacòcha de la jaca un fuelhet pleasseat e me lo porzet.

“Lesetz, lesetz.”

Lhi avia pas gaire da léser. Al centre dal fuelhet, escrich abo lo creion en estampatèl, lhi avia ren que doas rigas. Aquestas:

GRÀCIAS E TANTI SALUTS

DA ERALDO

Pleero mai lo fuelhet en quatre e lhi lo restituero.

“Es partit, bò... se’n es anat,” sospiret. “Mas lo malaür pus grand,” jontet abo un fremin de la labra enfla e de la vòutz, “lo malaür pus grand es que m’a portat via tot.”

“Tot?!” exclamero.

“Ja. En mai que la veitura, que d’autre cant era la sia, l’aviu achataa exprès, m’a pilhat decò tota la ròba, lhi vestits, la linjaria, de cravatas, doas valisas, un relòtge d’òr, un libret d’assenhs, un miliers de liras que teniu ental taulin da nuech. A pas desmentiat gis de ren. Nimanc lo papier da letras entestat, nimanc lo penche e lo fretadents”!

Achabet abo un crit estrange, esquasi exaltat. Coma se, d’en darrier, l’enumeracion di objècts raubats da Deliliers auguesse agut l’efèct de transformar sa granda dolor dins un sens, pus fòrt, d’orguelh e de plaser.

Era en tren d’arribar de gent: dui jovenets e doas mendias, tuchi quatre en bicicleta.

“Es cinc oras e tres quarts!” criet alegrament una d’las filhas, en consultant lo pichòt relòtge da pols. “Avem reservat lo champ per sieis oras, mas vist que degun jua bo-quò polem intrar?”

Après èsser salhits da la clausura, mi e Fadigati prenérem en silenci lo vialet de robínias, sarrat al fons dal mur ros dal Zanarini. Ailaval dins la cort se veïon de cameriers anar e venir a travèrs la pista da bal de ciment, en meirant de careas e de taulas.

“E aüra,” demandero, “çò que pensatz de far?”

“Me’n vau aqueste sera. Lhi a un accelerat que part da Rimini a nòu oras e arriba a Ferrara vèrs mesanuech e mesa. Espero que me sie restat tant da pagar lo còmpte de l’aubèrge.”

M’arrestero sus lhi dui pè, en l’esquadrant. Era vestit da vila, abo lo chapèl de feltre e tot. Fixavo lo chapèl de feltre. Donc era pas ver que Deliliers lhi avia portat via tot – reflechiu –; donc un pauc exagerava.

“Perqué lo denonciatz pas?” lancero aquí, freidament.

Decò el me fixet.

“Denonciar-lo!” borbotet sorprés.

Dins si uelhs an un bòt apareisset un lamp d’escarniment.

“Denonciar-lo!” repetet, e me beicava coma un beica un estrangier un pauc ridícul. “Mas vos semelha possible?”