cap. 15

Veiero mai Fadigati.

Foguet per charriera e de nuech: una úmida, neblosa nuech dal novembre d’après, a pauc près a la meitat de l’an. Sortit dal bordèl de via Bomporto abo la ròba impregnaa dal mesme odor, berlangueavo aquí, derant lo suelh, sensa me resòlver a tornar a maison, e abo lo desir de rejónher lhi bastions ren luenhs a la recèrcha d’un pauc d’aire pur.

Lo silenci a l’entorn era perfèct. Da l’interior dal bordèl filtrava darreire mi la flapa conversacion de tres vòutz, doas masculinas e una femenila. Devisavon de balon. Lhi dui òmes deploravon que la S.P.A.L., qu’enti ans après la guèrra era istaa una granda equipa, una d’las pus fòrtas de l’Itàlia septentrionala (ental ’23 s’era trobaa a un pel dal ganhar lo campionat de Prima Division: per ganhar-lo lhi auria bastat parejar la darriera partia, en casa de la Pro Vercelli...), d’aüra enlai foguesse finia en Serie C, e costrecha tuchi lhi ans a lutar per lhi restar. Ah, lhi ans dal centre-mesan Condorelli, di dui Banfi, Beppe e Ilario, dal grand Baùsi, aquilhi sí qu’eron istats d’ans! La frema intervenia rarament. Disia per exèmple: “a vosautri de Ferrara es pas tant lo zigo-zago, es sustot lo grand lambanear a vos roïnar!”. Lhi autri dui laissavon dir, per puei tacar mai abo lo mesme argument. Devion èsser de clients ancians., sus lhi quaranta cinc, cinquanta: de vielhs fumadors. La puta naturalament era pas ferraresa. Véneta, benlèu dal cant dal Friul.

Lentament, en trabuchant sus las peiras de la quintana, un pas pesant s’avesinava.

“Mas se pòl sauber çò que vòs? As fam, eh?”

Era Fadigati. Encà derant que arribesse a l’entreveire darreire la nèbla espessa, aviu reconoissut sa vòutz.

“Estúpida salòpa que sies! Ai pas ren da donar-te, lo sas decò!”

Abo qui istava parlant? E perqué aquel ton lanhós, raiant de tenressa manieraa?

Sus la fin apareisset. Entornaa da l’alon de lutz jauna dal solet lampion estradal, la gròssa siloeta se profilet al metz di vapors. Avançava lentament, un pauc plegat sal flanc e totjorn en devisant: adreçat a un chan, coma m’avisero sal colp.

Se fermet a qualque mètre de distança .

“Boquò vòs laissar-me en patz, o pas?

Fixava la bèstia enti uelhs, en auçant l’índex per menaçar-lo. E la bèstia, una vessa bastarda de talha mesana, blancha a tachas marrons, lhi rechambiava dal bas, en sopatant la coa desperaa, abo un esgard ume, inquiet. Entrementier se rabelava sus las peiras vèrs lhi chauciers dal doctor. D’aquí a un moment se seria reversaa sal dòrs abo la pança e las piòtas en aire, completament a sa mercé.

“Bòna sera”. Destachet lhi uelhs da aquilhi dal chan e m’agachet.

“Vai-la? Diset, en me reconoissent. “Istatz ben?”

Nos tocherem la man. Érem un denant l’autre, derant l’uis cloat dal bordèl. Coma era envielhit, mon Diu! Las jautas tombantas, escurzias da una barba ponhenta e grisa, lo fasion semelhar un de sessant’ans. Da las parpelhas rossias e chassiosas en mai se veïa qu’era las, que durmia gaire. E pura l’esgard darreire las lents era encara viu, revelhós...

“Decò vos sietz maigrit, lo saubetz?” disia. “Mas vos dona, vos rend ben pus òme. Beicatz, cèrti bòts dins la vita baston gaire de mes. Còmpton de mai gaire de mes, de bòts, que d’entiers ans.”

La porteta cloaa se durbet e ne’n sorteron quatre o cinc jovenets: de tipos di barris, se ren fins a mai de campanha. Sosteron en cèrcle a aviscar las cigarretas. Un s’arrambet a la muralha da cant a l’uis e comencet a pissar. Tuchi, entant, comprés lo darrier, nos guinchavon abo insistença.

En passant dessot las chambas dubèrtas dal jovenet fèrm derant lo mur, un pichòt reòl serpejant avancet lèst a la valaa vèrs lo cèntre de la quintana. La vessa ne’n foguet atracha. Cautament s’avesinent a nuflar.

“Serè mielh que nos n’anem”, besodeet Fadigati abo un legier fremin de la vòutz.

Non elunhérem en silenci, dal temp que a nòstras espatlas la quintana ressonava de bralhs oscens e de rires. Per un instant temero que la pichòta banda nos venesse après. Mas te-quí per fortuna via Ripagrande, ente la nèbla pareissia decò pus espessa. Bastet atraversar la charriera, montar sal marchapè opausat e súbit foguero segur que avíem fach pèrder nòstras traças.

Chaminérem arramba a pas pus lent vèrs lo Montagnone. Mesanuech era sonaa da un bèl pauc e per las charrieras s’encontrava pas degun. De filas e de filas d’escurs sarrats e bòrnhs, d’uis barrats e, a intervals, lhi clars esquasi sosmarins di lampions.

S’era fach tan tard que benlèu érem restats nosautri dui da solets, mi e Fadigati, an aquela ora en vir per la vila. Me parlava chalmit, somés. Me contiava si malaürs. L’avion exonerat da l’espidal abo un pretèxt qual se sie. Decò a l’estudi de via Gorgadello de bèl avant lhi avia d’entier après-metzjorns que se presentava pas pus un solet pacient. El, al mond, d’acòrdi, avia pas degun al qual pensar... al qual proveire...; de dificultats immediaas, dal poch de vista financiari, s’anonciavon pas encara... mas un polia durar indefinitament a viure parelh, dins la solituda pus absoluta, entornat da l’obstilitat generala? D’aicí gaire en tot cas seria vengut lo moment que auria degut licenciar l’infermiera, se reduire dins un ambulatòri pus pichòt, començar a vénder lhi quadres. Coma aquò tant valia anar via súbit, temptar de se meirar d’un autre cant.

“Perqué lo fasetz pas?”

“Disetz ben, vos” sospiret. “Mas a mon atge... E puei, bèla se auguesse lo coratge e la fòrça de me decidar a far un pas parelh, creietz que serveria a qualquaren?”

Arribats prés dal Montagnone sentérem darreire nos un legier piotetear. Nos virérem. Era la vessa bastarda de gaire derant, que arribava desalenaa.

S’arrestet, contenta de nos aver rentraçats a nas dins aquela mar de nèbla. E en campant enreire sal còl las lònjas e tenras aurelhas, en japant e coeteant festosa, renovava en onor de Fadigati, sustot, sas patéticas protèstas de devocion.

“Es vòstra?” demandero.

“Mas qué. L’ai trobaa esto sera dai cants de l’Acquedotto. Lhi ai fach una caressa, mas m’a pilhat tròp al seriós, diaulèri! D’alora en anant siu pas pus arribat a me la gavar d’entorn.”

Notero que avia lhi mamèls gròs e pendents, enfles de lach.

“A lhi pichòts, veietz?”

“Es ver!” exclament Fadigati. “Es pròpi ver!”

E puei, adreçat a la vessa:

“Lazarona! Ente as laissat tas mainaas? Te vergonhes pas a anar per las vias an aquest’ora? Maire desnaturaa!”

La vessa s’abauset mai a qualque centimètre dai pè de Fadigati. “Pique-me, mace-me pura, se vòs!” semelhava voler dir. “Es just, e puei me plai!

Lo doctor se clinet a la carecear sus la tèsta. En preda a un accès d’auténtica passion, la bèstia finia pas pus de lhi berlicar la man. Temptet fins de lhi arribar al morre abo un bais fulgurant a tradiment.

“Calma, ista calma...” repetia doçament Fadigati.

Totjorn seguits e preceduts da la vessa, sus la fin prenérem mai nòstra promenada. D’aüra enlai nos istàvem avesinant a ma maison. Se nos precedia, la vessa se fermava a chasque crosiera coma se crenhesse de nos pèrder un autre bòt.

“Gachatz-la,” disia entrementier Fadigati, me l’indicant. “Benlèu chaleria èsser parelh, sauber acceptar sa natura. Mas d’autre cant coma se fai? Es possible pagar un tal prètz? Dins l’òme lhi a un baron de la bèstia, mas pòl l’òme s’arrénder? Adméter d’èsser una bèstia, e ren que una bèstia?”

Esclopero dins una granda risada.

“Oh, no” disero. “Seria coma dir: pòl un italian, un citadin, italian, adméter d’èsser un ebrèu, e ren que un ebrèu?”

M’agachet umiliat.

“Compreno çò que voletz dir”, diset puei. “Dins aquesti jorns, creietz-me, ai pensat tanti bòts a vos e a vòstri parents. Mas, permetetz-me de vos lo dir, se foguesse en vos...”

“Çò que deveriu far”? l’interrompero abo fòga. “Acceptar d’èsser aquel que siu? O mielh m’adaptar a èsser aquel que lhi autri vòlon que sie?”

“Sai pas perqué deveríetz pas” rebatet doçament. “Char amís, se èsser aquel que sietz vos rend tant pus uman (vos trobaríetz pas aicí en mia compnhia, se non!), perqué refusatz, perqué vos rebelatz? Mon cas es diferent, exact opausat dal vòstre. Après çò que s’es passat aqueste istat arribo pas pus a me tolerar. Puei pas pus, me chal pas. Lhi creietz que de bòts supòrto pas de me far la barba derant l’espech? Polguesse al menc me vestir d’un autre biais! Totun me veietz, vos, sensa aqueste chapèl... aqueste pastran... aquestas barícolas da tipo da ben? E puei, butat sus parelh me sento talament ridícul, grotèsc, absurde! Eh no, inde redire negant, es pròpi lo cas de lo dir. Lhi a pas pus ren da far, per mi, sentetz!”

Tasero. Pensavo a Deliliers e Fadigati: un bòia, l’autre víctima. La víctima de costuma perdonava, consentia al bòia. Mas mi no, sus mi Fadigati s’illudia. A l’òdi seriu pas jamai arribat a respònder d’autre que abo l’òdi.

A pena foguérem derant l’uis d’la maison, tirero fòra da la sacòcha la clau e durbero. La vessa butet la tèsta dins la fendilha, coma se volguesse intrar.

“Via!” criero. “Passa via!”

La bestiòla japet d’espavent, en se refujant sal colp da pè d’las chambas de son amís.

“Bòna nuech,” disero. “Es tard, me chal pròpi montar.”

Rechambiet ma sarraa de man abo un baron d’efusion.

“Bòna nuech... istatz ben... E vòts decò per vòstra familha,” repetet mai de bòts.

Sobrero lo suelh. E dal moment que el, totjorn en sorient e en tenent lo braç levat en senh de salut, se decidava pas a se’n anar (s’assetaa sal marchapè, decò la vessa m’agachava de sot ensús abo un’aire interrogatiu), comencero a sarrar lo porton.

“Me telefonatz?” demandero legierament, derant d’arrambar dal tot lhi batents.

“Mah,” faset, en sorient un pauc misteriós a travèrs la darriera esgarbiera. “Qui viurè veierè”.