Lo destin dels occitanistes sembla qu'es d'estre criticats sensa estre estats liejuts. LoSolestrelh avent fach bona plaça en de reflexions sobre lo biais d'escriure los dialectes das Valadas, e, mai generalament, de la region daufinèsa (en França e en Italia), Franc Bronzat a pogut exprimir dins lo n. de febrier de 1974 lo ponch de vista de l'IEO sus esto subjecte. J.Taupiac per alhors avia mandat son vejaire un pauc denant. E siau estat estonat de veire la violencia de las reaccions d'unas gents de grand competencia sens dobte mas de paciencia visiblament brèva. Adoncas vòudriau ieu paure estrangier de Barciloneta (just abans lo Groenland en partant de Pomaret) trasmetre quaucas mievas reflexions.
Lo senher Genre sembla de considerar que quaucun qu'escriu de poemas e que participa en de repaisses pòt pas aguer deguna competencia en materia de lenga o d'ortografia, çò que permete d'eliminar lo Bronzat sens aguer besonh de le descotir seriosament. Ieu n'en concluo entre autras chausas que per conoisser la lenga chau ipso facto estar dins son canton a se crebar de fam e jamai utilizar l'occitan senon par criar las chabras. Mas alora perque s'embestiar en Commission a forjar una grafia? Lo senher Genre attribuis tamben a l'IEO l'abominable projecte de crear una lenga unica per totas las valadas; òm pòt alora se demandar perque lo Bronzar dona a la fin de son article una frasa en parlars de totas las valadas, amb una transcripcion que rende comte das particularitats mai importantas: mon - miu - meu; fea - feia; jalinas - jalines. Aquò's pas lo respiech de totas las varietats en usatge? Que vos chau en mai? Que poetz far de mielhs?
Car enfin parlem-ne de la vostra famosa grafia! (cf. n.d'aost '73). Coma pretendetz de notar amb los sols caracters d'una maquina d'escriure tots los sons de tots los parlars, fidelament amb un sol signe per chasque? per tornar prendre las frasas donaas per F.B., coma notaretz las finalas femininas en -a, ä, ë, o... coma determinaretz lo timbre esact d'esta finala dins un parlar donat, en sabent de quant es dificil dins la conversa de lo percebre, d'aitant mai que pòt chambiar segon l'usancier e segon l'agençament dau discors (fonetica sintactica)? En veritat, o avetz perfiechament compres bord que disetz far una grafia de tip fonematic pusleu que fonetic, eliminant ansinta «le sfumature che caratterizzano le loro diverse realizzazioni foniche». Mas alora, vostra posicion de depart es pas tan luenh de la nostra! Se tracha pas de «posicions teoricas e de principi... evidentament inconciliablas (pietat atencion als grands mots) mas soncament d'una diferencia de degrat dins la realizacion de trabalhs concomitants. E aqui se pòt descotir, en colegas; òm pòt ansin vos demandar au nom de que lo fonema /U/ poiria esser notat ren que per ou: perqué pas u, coma en italian, o oo coma en englès o w coma en gallès, o meme o, coma nostres reires dinc au segle XVI e coma nostres joves dins tota Occitania? E pensetz pas que per distinguir piangere de pepare, seria melhor d'escriure respectivament plhorar e piurar pusleu que l'equivoque piourà, manca d'indicar en nota s'es lo i o lo ou qu'es semi vocalique, çò qu'es lumenosament clar per totes.
Car n'arribam au problema fondamentau: estre compres dels qui liejen, òc, mas estre liejuts per qu? Sembletz de creire que de mond accostumats au sistema grafic italian se poirèn acostumar sensa dificultat au sistema vòstre, «Mistralenc» valent a dire un sistema bastard influençat per lo francès; e mai n'en rajustatz, escampant çò mens marrit d'esto sistema per n'en gardar masque çò péjor (aou luega de au). Mas per lo pòble nòstre, que es aquò, Mistral? Dins las valadas, qu'es aquò, l'ortografia francesa? Chasas dau defora en plen. E n'autres? Nòstra grafia es empleaa per la mager part dels escrivans occitans de Bordeus a Niça, de Montluçon à Fois: la gent la liejon. Ai fach l'experiença dins la valada de Barcelona, e pòo vos assegurar que degun paisan m'a corregut contre a cops de forcha en bramant que mon sistema sabia pas notar las bilabialas, o l'alveo dentala o la velara o l'uvulara. Nòstre sistema es simple, permete d'estre compres pertot en occitania maugrat las divergencias localas. Poem pas demandar mai a un sistema grafic que que sia: se pòt pas notar exactament per de sinhes per l'uelh de sons que son per l'aurelha: li a pas de grafia per rendre compte immediatament de la realitat fonetica dau lengatge; li a masque de sistemas convencionaus aplicats a 'quela realitat: lo tot es qu'aquela convencion sia compresa e admesa e apresa per los usanciers, e per aquò que sia coerenta: la nòstra, que regropa entorn de grafemas simples tot lo fais de las realizacions localas derivaas, permetent d'ajonher per delai las aparencias de parlars esluenhats, apielaa sus un sistema de basi que foguet lo de totes nòstres dialectes dau temps que lor posicion era encara la de lenga politica e literaria, nòstra grafia, vielha e jove a l'un cop, maugrat sas decas, es, me creo, la mai convenenta. Sabo ben que li a de gents (otr'alp) en Provença que dison lo contrari, dins lo Felibritge: mas de que son, de que representan, faci a la majoritat de los que lochan, non pas per que la lenga muore «dinhament», mas per que vive coma biais d'expression dels trabalhaors de nòstre pais: çò sol que comte.
Voudriau pas qu'au moment que pertot en Occitania francesa li a un interest que se manifesta per las valadas, au moment que dins las aups francesas quaucaren commença de bolegar, se laissem embarrar dins de contestas graficas eissubliaas pertot alhors: creo qu'avem pas lo drech de gastar en polemicas e cantonalisme l'unica chança qu'avem de bastir aüra e aqui una cultura populara per los òmes de nòstre pais. Es per aquò que demando als menbres d'una comession que degun ne mesconeis son trabalh, au nom de colegas que degun nos pòt acusar de vouguer near nostra personalitat dins quin que sia esperanto d'intelectuaus copats das massas, de trabalhar ensems a la melhora aplicacion possibla dau sistema «restaurat» a las nòstras realitats aupencas.