Nòvas d'Occitània    Nòvas d'Occitània 2019

invia mail   print document in pdf format Rss channel

Nòvas n.193 Novembre 2019

Per un dizionario etimologico dell’occitano alpino (n. 13): oc. estrilh; it. schifo, ribrezzo; fr. dégoût
oc. estrilhós; it. schifiltoso; fr. dégoûté

 Per un dicciònari etimològic de l’occitan alpin (n. 13): oc. estrilh; it. schifo, ribrezzo; fr. dégoût 
oc. estrilhós; it. schifiltoso; fr. dégoûté

de Franco Bronzat 
http://www.chambradoc.it/Per-un-dizionario-Etimologico-dellOccitano-Alpino.page

italiano

estrilh [ strí, ǝstrí, ǝstríʧ] it. schifo, ribrezzo; fr. dégoût

estrilhós [ stríyús, ǝstríyús, ǝstríʤús] it. schifiltoso; fr. dégoûté


Tra pinerolese e la città di Cuneo, tra pianura e montagna è ben conosciuta
la parola (e)stri col valore di “ schifo, ribrezzo”. Normalmente si dice: la fay ëstrí e in piemontese: a fa strí.

La voce non mi pare presente in val Chisone mentre è ben conosciuta in val Pellice.

La parola è presente nel vocabolario della val d'Angrognastri “ribrezzo, schifo”, in quelli di Bellino [strì/ strious ], di Elva , in quelli della val Vermenagna. Queste voci erano già state, sia il sostantivo che l'aggettivo, normalizzate nel vocabolario contenuto nelle “ Normas...”, nelle due forme che propongo nel titolo, grazie alle realizzazioni fonetiche presenti in val Vermenagna, a Limone e in val Maira, a San Michele di Prazzo. In questi borghi la laterale palatala <ʎ > - trascritta in occitano col digramma < lh >, passata in molte varietà a<y> [ palha > payo; solelh > suley ] - passa nel corpo di parola a < ʤ> e in finala a <ʧ> [ palha > paʤo; solelh > suleʧ ]. Qui abbiamo ǝstríʧ e ǝstríʤús.

Il REP ha stri schifo, repulsione, ribrezzo” e l’aggettivo strijos e cita A. Levi che fa risalire questa voce dal germanico STRID “ diverbio, contesa” proposta ripresa dal FEW, senza dimenticare una derivazione dal latino STRIDERE ”emettere un suono acuto” in occitano quielar. Levi propone pure una derivazione dal provenzale estrif “lacerazione”.

La nostra forma non può discendere dalle etimologie proposte mentre si potrebbe pensare al verbo ESTRILHAR “strigliare”, deverbale da STRIGLIA. Secondo il Dizionario etimologico di O. Pianigiani, striglia, prov. estriho, fr. étrille dovrebbe derivare dal latino *STRIGULA < grec ster-gis, lama di metallo che Greci e Romani usavano, dopo un bagno caldo o dopo degli esercizi sportivi, per detergere le loro pelli dal sudore e dall'olio con cui si erano unti.

Dopo la caduta dell'Impero e sicuramente di certe pratiche salutarie, la creazione di questo attrezzo, la striglia [estrilha] ,composta da più di una lama, usato per pulire, strigliare cavalli, asine e muli e vacche dalle caccole trattenute dal pelo, il materiale di risulta di questo lavoro potrebbe effettivamente fare...estrilh, schifo.

Franco Bronzat

Bibliografia

Comission Internacionala per la Normalizacion Linguística de l’Occitan Alpin,

Nòrmas Ortogràficas, Chausias Morfològicas e Vocabulari de L’Occitan Alpin

Oriental, 2008

A.I.S Atlas Italo- Suisse

A.L.F. Atlas Linguistique de la France

A.L.I. Atlante Linguistico Italiano

A.L.E.P.O Atlante Linguistico Etnografico del Piemonte Occidentale

ALP Atlas Linguistique de la Provence

G.C. Glossarium Circumpadanum

LEI Lessico Etimologico Italiano

FEW Französisches Etymologisches Wörterbuch von Walther v. Wartburg

REP Repertorio Etimologico Piemontese, 2015

AA.VV, Dizionario enciclopedico delle parlate occitane della Val Pellice, 2009 (Bozza)

D. Anghilante, (a Cura), Antonio Bodrero[Barbo Toni Boudrìe] Opera Poetica Occitana, 2011

D. Anghilante, Lou Reiremerque, Dizionarietto italiano-occitano di termini astratti, rari o desueti, 2013

L. Artusio, P. Audisio, G. Giraudo, E.Macario, Disiounari Ousitan Roubilant-Roucavioun, 2005

L. Alibert, Dictionnaire Occitan-Français, 1977

C. Baccon Bouvet, A l’umbra du Cluchī, 1987

G.Bernard, Lou Saber, 1996

W. Cesana, Piccolo dizionario della Lingua Occitana di Rittana, Valle Stura, 2012

J. Dufaud, L’Occitan Nord-Vivarais, Region de La Louvesc, 1986

S. J. Honnorat, Dictionnaire Provençal-Français ou Dictionnaire de la Langue d’Oc, 1846

R. Jourdan/ Adorino Giordano, Lou Vërnantin, 2010

A. Levi, Dizionario Etimologico del Dialetto Piemontese, 1927

D. Martin, Dictionnaire du Patois de Lallé ar Familles de Mots, en Bulletin H. Alpes, 1907

A. Masset, Dizionario del Patois Provenzale di Rochemolles, 1997

J. Mathieu, Le Patois du Queyras, 2014

F. Mistral, Lou Tresor dóu Felibrige, ed. du 1979

L. Moutier, Dictionnaire des Dialectes Dauphinois, 2007

Pey di Lizan (Pietro Dao), Occitano Alpino, 1986

O. Pianigiani, Dizionario Etimologico della Lingua Italiana, 1907- 1988

T.G.Pons, A. Genre, Dizionario del Dialetto Occitano della Val Germanasca, 1997

M. Ponza, Vocabolario Piemontese-Italiano, 1859 rist. 1982

C.Rabo/ Cima di Crosa, Ricerca di un metodo pratico per comprendere e scrivere facilmente il patuà sampeyrese, 1982

occitan

Entre pinerolés e la viela de Coni, entre planura e montanha ilh es ben conoissuá la paraula (e)stri abó la valor de “ schifo, ribrezzo”. Normalment la se ditz: la fay ëstrí e en piemontés: a fa strí.

La votz me sembla pas presenta dins la val Cluson dal temps qu’es ben conoissuá en val Pèli.

La paraula es repertoriaa dins lo vocabulari de la val d’Angruènha – stri “ribrezzo, schifo”, en quèlos de Blins [strì/ strious ], de l’Elva , en quèlos de la val Vermenanha. Justament aicèstas doas paraulaa – sostantiu e agetiu – eran ja istaas normalizaas, dins lo vocabulari contengut dins las “ Normas...”, dins la doas formas que prepauso dins lo titol, mercès a las realizacions foneticas presentas en val Vermenanha, a Limon e en val Maira, a San Michel de Prats. Dins aicètos vialatges la laterala palatala <ʎ > - escrita en occitan abó lo digrama < lh >, passaa en mai d’un parlar a<y> [ palha > payo; solelh > suley ] - passa dins lo còrs de la paraula a < ʤ> e en finala a <ʧ> [ palha > paʤo; solelh > suleʧ ]. Aiquí ‘os avem ǝstríʧ e ǝstríʤús.

Lo REP a stri schifo, repulsione, ribrezzo” e l’agetiu strijos e cita lo Levi que fai venir cèsta votz dal germanic STRID “ diverbio, contesa” que es istaa represa per lo FEW, sença eissubliar una derivacion dal latin STRIDERE ”emettere un suono acuto” al es a dire quielar. Levi prepausa decò una derivacion dal provençal estrif “lacerazione”.

Nòstra forma pòl donca pas venir de las etimologias prepausaas, dal temps que ‘os porrian pensar al verbe ESTRILHAR “strigliare”, deverbal de ESTRILHA. Segond lo Dizionario etimologico de O. Pianigiani, striglia, prov. estriho, fr. étrille deuriá venir dal latin *STRIGULA < grec ster-gis, alamèla de metal que los Grecs e los Romans anobravan, aprés un banh chaud o aprés los exercicis esportius, per se rasclar loras peaus e se neteiar de la suor e de l’uèli que eran onths.

Aprés la chaüta de l’Imperi e de segur de certenas praticas salutarias,la creacion de cest aise [estrilha] adont la li a mai d’una alamèla, anobrat per neteiar, estrilhar chavaus, saumas e muols e vachas de las tretas que s 'apilhan a la borra, la resula de cest trabalh pòl beleu produre un material que fai...estrilh.


Condividi