Da Punt a valade an….. Amerca dal Nord e dal Sud….Fränssa…Svessia…Germania….Norvegia…
Än tal 1900 l’emigrassiun a-j-ha anteresàa al nost pais e le valade ch’al circundän än tëimp divers: duränt i prime an dël secul e dopo la prima guera mundial tänte omo ch’a truvavän nin da travajar a s’en partii a sercar furtuna a l’estero; dopo al 1950, quänd che la manifattura a l’è intràa än crisi, a-j-è partìi ad famije ëntrere perché co le fumne a s’eran stetèe sënsa travaj.
A l’inisse dal secul i muntagnin d’la val Suana a-j-hänn cercàa furtuna ën Fränssa fänt i vedriat e i magnin; da la val dl’Orco a-j-è partìi tänte spaciafurnej e battilastra vers la piana ma änche vers la Germania; i puntëis a-j-hänn sernùu l’una e l’auta ma co’ l’America e a-j-hänn truvàa ad travaj än miniera, än fabriche, änt j risturänt oänt j negosse.
Custret a lassar la muntagna ch’a-j-dasia pi nin da vivër, j-emigränt a lassavän le famije al pais e a s’adatavän a’na vita grama cun la speränssa ad turnar prima o peu; queicadun, dopo än poche d’an, a fasia partër la fumna, la magiuränssa a mandava quëi sold e a vesia nin l’ura ad rivesër le muntagne. chi ch’a l’era fortuna a truvava ad parëint o ad cumpaisän ch’a l’uspitavän per i prime tëimp; la magiuränsa a vivia än le baracche visin al post at travaj; se a-i-rivava la famija a cercavän ad vivër än la stessa stra e le comunità pì numeruse a-j-aviän, än certe sità, tut än burg.
la dificultäa pì grossa a l’era ‘mparar la lingua, ma a l’era nin facil adatase al mängir e a na manera ad vivër diversa da la propria; le asuciassiun creè da cùi ch’a s’erän riveè prima a-j-iutavän për le pratiche d’immigrassiun, për truvar la ca e ‘l travaj e për vincër la nustalgia a urganissavän quëi festa.
dopo la meta däl secul a-j-è cämbia al tipo d’emigränt perché a-j-è andet via le famije cumplete, ma a-j-è co’ cambia certe destinassiun; la Fränssa a tirava pì, la Germania, per tänte mutiv a l’era nin ambia; a-j-restava l’America, änche cula däl sud e i pais däl nord-Europa, Svessia e Norvegia ën particolar. Le ucasiun at travaj a s’erän diverse e la magiur part a partija cun än cuntrat ën män per travajar än le fabriche at mecanica, än cule automobilistiche, än tij cementifici, än le tesiture. Tänte emigränt d’la secunda undaà a s’en rientreè än Italia dopo quëi an; quëicadun a-j-hänn preferiì star a l’estero per sempre dal mumëint che i fijeu as-s-erën ormai integrèe e, än quëi caso, as-s-erän fèt n’a famija spusänd ‘na stranier.
‘Na part ad-j-operaj d’la manifattura a-j-hän truvaà at travaj a Turin o än le sitadine visin; dopo avëir viagia per quëi an a sna sen andèt cun tuta la famija; Punt e le valade as-sen disvoidèe.
STORIE D’EMIGRASSIUN
Felice Panier Suffat, classe 1883, a l’è partì për l’America an tal 1905: destinassiun l’Arizzona, për travajar cume frer an na miniera. Da Faial a l’è andèt a piote fina a Curgné per piar al treno ch’andasia a Turin; cun n’aut treno a l’è rivàa a Genova an te ch’a-j-ha pià al piroscafo per New York: al viage a l’è duraa quaranta di. Änsema a chiël a-j-era ad jèt canavesän, tute mineur o frer, ch’andasiän a travajar an na miniera an te ch’a-j-era già ad ièt cumpaisän.
La vita ch’a-j-aspetava a l’era dura, ma a-j-era la certessa ad vadagnar quëi sold da mandär a ca. Felice a-j-ha travajàa an Merica fina al 1919 perché a l’era nin abile per far al suldàa; tänte seu cumpagn a s’en turnèe per andar an guera. Qüand ch’a l’è turnàa al treno a rivava già fina a Punt: da la stassiun a Faial a l’ha feta a piote cun al baul a scheina pareme quänd ch’a l’era partìi.
La famija Orso a l’è emigràa an Svessia: al pare e la mare a travajavän an manifattura e a s’erän a-stèt sëinsa travaj per la crisi d’la fabrica.
Pierino a-j-ha fèt dumända, tramite ad cunuseint, a la SKF ad Göteborg, na fabrica ad mecanica ch’a fasia cusinëit a sfera: a l’è partìi da sul an tal 1955; l’an dopo a-j-è partìi tuta la famija. La fumna per travajar co chila an fabrica e i cit per andar a scola. Än principe a vivijän an tän vilage, ciamàa “colonia”: a-j-aviän na ca ad bosch cun al riscaudamëint e tute le cumudità; dopo an poche ad mëis a-j-hän asegnàa l’alocc an tan condominio sempre d’la fabrica.
Le dificultàa pi grosse a s’en a-stete la lingua e al mangiar an mensa sia a scola che an fabrica: al cit, ch’andasia a l’asilo a-j-avia ad suore italiane, ma la cita ch’a fasia già quinta as s’è truvàa a frequentar na scola an te ch’a-s-parlava mäc l’asvedeis.
La famija a l’è rientràa an Italia an tal 1961 perché la SKF a-j-avia duertàa na stabilimëint a Turin; a cunserva però tänte bei ricord ad j-an pasèe a Göteborg e la fija ogni tänt a turna an Svessia.
MATRIMONE PER PRUCURA
Giovanni Gedda a l’è partìi per l’America dopo la prima guera mundial da sul; a l’era än battilastra an gämba e a-j-ha truvàa ad travaj a Detriot an ‘na babrica d’machine; quëi an dopo a-j-ha fèt andar giù la fumna che a-j-avia spusàa per prucura per utëgnër ‘l visto d’ingress. Cun la famija a-s-è stabili a Milwaukee e a l’è pi nin turnàa an Italia; una d’le due fije a l’è gnua a truvar i parëint e a-j-ha mantegnù i raport cun i cusin italiän cun lettere e telefunè.
D.F, operaj d’la manifattura a l’era emigràa an sud America e a-j-avia truvàa at travaj ‘na fabrica ad frigo; a-j-ha duvùu ricurër al matrimone per prucura per avëir al visto per la fumna: dopo poche an a l’è turnàa an Italia perché la situassiun pulitica dal pais ch’a l’uspitava a l’era nin ad le pì tranquile.
MATRIMONE A L’ESTERO
Nino Bonatto, emigràa a l’inisse dal secul an tal Massachusset a-j-ha truvàa al travaj e ls fumna a l’estero: la spusa a l’era na veneta rivàa cun la famija ch’a-j-avia cunusù al circolo d’italiän. Quänd ch’a l’è andèt an pensiun a l’è rientràa an Italia cun la fumna e a-j-ha pasà al rest d’la sua vita a Rovigo.
F.S. a l’è partìi cun la sua famija a la fin dal 1956 per la Svessia; a-j-avia quindës an. Finie le scuole ubligatorie a-j-ha truvàa ad travaj, a-j-ha cunusù ‘na fija d’l post e a-s-è spusàa cun ‘na svedeisa. Ogni tänt a turna an Italia cun la famija a le ferie, ma la sua vita a l’è an Svessia.
EMIGRANT AN ITALIA
Nona Adele a-s-è ritruvaà dopo la guera cun l’omo malave e ‘na famija nùmerusa d’anlevar; la fabrica, ch’a-j-dasia al travaj a due fije, a l’era pi nin sigura, la sua atività a rëidija pi poc. Na cugnà a-j-ha smunùu an travaj a Turin cume purtiera: nona Adele a-j-ha nin pëinsà due vote e a l’è partia.
La portineria a-j-avia än retro cun än soppalco: tuta la famija (7 persune), an principe, a-j-ha vivùu drinta lì. Cun äl tëimp le fije a-j-hän truva ad travaj e le cundissiun economiche a sen migliurèe; ‘na ca a l’è stéta la prima cosa ch’a-j-han sercàa.
NIN SEMPRE LA FURTUNA…
V.A. a-j.ha lassa l’Italia a la fin dal 1946 perché la sua atività da cumerciänt a-s-la sera purtà via la guera; la destinassiun a l’era al Venezuela ante ch’a-j-era già än so amis ch’a travajava. Per quei an la furtuna a l’è stéta da la sua part e a-j-ha pudu butar su na sua atività e far rivar da l’Italia ad parëint che a-j-aviän damänca ad travajar.
La rivolùssiun a-j-ha purtà via tut, ma chiël a-j-ha ancaminàa nauta vota da zero e a-s’è custrui ‘na furtuna ch’a-j-ha permëtu ad turnar an Italia quase sgnur; purtop an Venezuela le rivolùssiun a-sen ripetue e, än bel dì le rimesse ch’a rivavän tute i meis a sen cesèe.
A-j-è nin servì niënca turnar giù: tute le prupriete an man a-j-a-stranier a s’erën pasèe a la stat. Tänte sacri fisse a s’erën stèt inutil.
A j än travajà:
Scolar
Bonatto Marco
Cagninei Giorgio
Callà Laisa
Cantarella Katia
Citarelli Andrea
Codemo Alessandro
Costanzo Gabriele
De Fazio Arianna
Di Paola Mariachiara
Fuda Alex
Garagliano Soraja
Gaspardino Simone
Magnaghi Yuri
Moro Erica
Osello Cristina
Panier Suffat Alessandra
Parziale Marta
Possenti Elena
Rodigari Corinna
Spinelli Elita
Trione Massimo
Tucci Tabita
Vona Samuel
Maestre
Aimonetto Giachino Gilia
Ceretto Enrica
Vernetti Maria Pia
commenta