Quëi toc at puisia at Primo Goglio ch’a cäntän la blëssa d’la nostra tera e al travaij d’la nostra gëint.

LA VAL

Vall’Orco

tèra ‘d gent laboriosa,

e ‘d rassa nostran-a,

gent che për campé

iy fil d’erba dle àute sime

as rampiava recuperé.

Vedrié, minusié, magnin

e dy’autri mesté

a l’han traversà iy confin,

për ël mond a travayé,

a l’han tenù àat la bandiera

con l’esempi e ‘l savèy fé.

Iy so bianch giassé,

son riserve inesauribiy

e l’eva peul nen manché;

da la val a la pianura

l’eva traversand iy pais

a l’è al servissi dla natura.

L’eva për podeila mei utilisé,

“essend risorsa pressiosa”

a l’ha dovuta anmagasiné;

ancantalà cola diy torent,

a produv energia elettrica

për serve pais e sità ‘d corent.

J’ARCIAM DLA MIA TÈRA

Aussè lë sguard e vëdde

ij giassè dël Gran Paradis.

Scute ‘l turent Orch

ch’a scur e barbota.

Sente ciaramlè

a la manera dël mè pais;

sente ‘l sun dle cioche

‘d na veja gesiota.

Sente ‘l prufùm dla rusà,

dl’erba, dl’aria pùrä,

l’udur dël bosch

brùsà ‘nt ij furnej,

sente ‘l dindané dle cioche

dle vache ‘n pastùra,

sente ‘l gasuje dj’usei.

A sun, j’arcian dla

mia tèra, tèra dij me vej.

PONT CANAVÈIS

Da le montagne

as sent circondà,

daj torent dle soe val

con l’eva dij giassè

a l’è bagnà,

ël so orgheuj

a son le tor

che ij Pontèis con ël pont

come simbol

a sosten-o con onor.

An passa Crateri

a j’è ‘l monument

a-j rend onor

e la memòria

a partigian e combatent,

tuta gent ch’a

l’han lotà,

për la Patria difende

e oten-e pì,

‘d giustissima e ‘d libertà.

La cesa ‘d S.Costans

E ‘l so cioché,

ch’a dà ‘l segnal dël temp

ch’a passa e dj aveniment

trist e coj da festegjé;

la cesa ‘d Santa Maria

a l’è n’antichità,

con la soa Madòna

a Pont e la soa gent

protession a-j dà.

La manifattura

sta cambiand fisionomia,

për fé pòst a le inovassion

ëd chila a-j resta mach pì

‘n ricòrd an fotografia;

Pont a l’ha nen tante

blësse da mostré,

ma ‘n gir për ël mond

a l’ha mandà ‘d gent

laboriosa e con bon mesté.

Ij so pòrte

a son ëd veja età,

a basta percorie

për rendse cont

dla realtà;

a son ij pòrte a ospité

la mòstra anual,

che dla gent ëd Pont

a fa vede ‘l so

travaj artigianal.

Pont prèst a l’avrà

la soa circonvalassion,

ël trafich ant ël pais

a sarà pi nen

na confision,

ël progress as peul

nen fërmesse,

con svantagi e benefissi

Pont e la soa gent

a savrà adatesse.

Primo Goglio

Punt, ‘me tante pais a-y-ha at munumeint cun a le spale ‘na storia millenaria ‘na storia ch’a va oltre i seu cunfin, vers le valide che ‘na vota, a s’erān suta la parochia at Sānta Mária.

S. Maria, una d’le gesie pi veje dal Piemunt, (XI sec.) a l’è stèta custruija ansima än deir: la tradissiun a dis che ‘na mula biänca a-j-ha decidù al post; säl truc a-j-è ‘na roca con le impronte d’la mula.

La Tùr ch’a dominän al pais at Punt a sen i rest d’l Castrum Pontis e d’l Castrum Ferrandae: d’l prim a-j resta ‘n cit a-scasun, d’l secund la tùr completa che a l’è steta restauràa da poc.

Al Castlass, Castrum Tellarii, a-s- trova änsima al Muntëj e a domina la stràa ch’a porta a Sparun e i prèe d’la fera di stëimbër: le trasfurmasiun a l’hän ruvinàa.

Sänta Cruss, a l’intrada d’l pais d’Sparun, a conserva äncura la gesia e än mur d’l castell ‘d Re Arduin d’Ivrea che a s’era sëräa lì per difëindse da le trupe tedesche e aj –ha restitùu per ‘n an a l’assedio.

‘Na storia a diss che än cûnicul a culeghëiso S. Maria, a le tùr, al Castass e a S. Cruss passänd suta ‘l Suana e che prope da li a-y rivalso da mangir a Arduin e a j suldèe assedièe drinta ant’l castell.

Ogni an ‘na rievucassiun storica a ricorda l’assedio at Re Arduin (1004).

CÙGNET

Custa a l’è la storia, anche se cundia cun än po’ at fäntasia, ma a-j-è co’ ‘na storia d’ij povër, cula ch’a cuntavän i veij änt le stele, le sëire d’invern; ‘na storia cun at persunage än po’ divers, padrun d’ij bosch, d’le tur, d’ij casteij, d’ij buat, d’le caverne ch’a-s-trovän ant le noste muntagne.

Le cunte a parlavän at masche, mascun e bacän, bun a trasfurmase än bestie e a far ogni rassa d’stregunerie, bune o grame ch’a fùssän: dal diau a d’le sue batate cun j-cristiän, d’la sparisiun at quei masnàa o fija ch’a gnisijän sacrifichèe da le masche dùrant i “sabba” cun al diau; at Madama Rua ch’a rubava i cit per mängiasse, at Furicc ch’a fasija ogni sort at dispett, at Cùgnet ch’a-j purtava i sogn a j cit brèf.

Le cunte a s’erän purtèe da j “cantastorie” a le fere e a j mercheè gross änsema a le nutissie ämpurtänte e a-j avenimëint ch’a finiän än tragedia o l’impicagiun d’än ladër o at n’assasin (la pëina at mort a-j-era ancora).

Ij cantastorie a giravän cun än carëtin, än cän o ‘na summia anmaestràa ch’a passavän cun al capell a cojër i sold, a vëindijän i pianeta d’la fortuna e a fasijän sunàar l’urganin.

I giurnaij, la radio e la televisiun a-j-aviän fèt a-sparir; ùn a l’è turnàa, Claudio e la sua Geraldina, ch’a girän a truvàar e a cuntàar le storie at ‘na vota.

‘Na vota, änt le crote e änt le galerie ch’a culegavän la tur Ferranda cun al Castass a-j vivija ‘na spirit fulëtt che a-sciamava Cùgnet.

Cùgnet a l’era sempre vistì at nëir, a-j-avija ‘n barëtt lungh e nëir ch’a-j-querciava ij eu e, pëindùu a la sintùra, ‘na clessidra per misùrar al tëimp e än sachët cun drinta la puër magica.

Per dròmër a-y-aviya ‘na payassa at foye che a sùpatava tùte iy dì.

Quänt ch’a l’era dì, Cùgnet a girava per ‘l bosch a cojër castagne, nus e foje, d’invern, frole e cinese d’istàa.

Ogni tänt a s-rëmpìava änsima a la tur per vardar Pont e, là t-zura, a-sëintija n’gigänt.

Al so travaij äncaminava quänt ch’a-j calava la neut: tùte le sëire a lassava la sua tana per purtaje ij sogn a j cit.

Cùgnet a girava per al pais at Punt, a passava ca per ca, a s-patarava la sua puër e ij cit, piän piän, a s-andrùmiän.

‘Na sëira a l’è intràa änt ‘la stänsia d’än cit malave e sua mare a l’ha vist: Cùgnet a-j-ha cuntàa la sua storia.

‘Na fata a l’avija fèt nassër per ch’a-j-purtëiso i sogn bej a j cit e a-j giutëiso a dròmer tränquij. Cùgnet a l’era cuntëint d’l so travaij; quänt che i cit a s’erän tüit andrùmii a turnava a la sua pajassa at foije, ma a pudica nin dròmër…

Cùgnet a-j-pëinsava a Rosetta, ‘na bela fija biunda che a-stasia giù a Punt e che a-j avija vist a la funtana.

Cùgnet a-j-avris vulùu essër än bel giuunot…la sua fata a-j-avris pudùu falo gnin giuo e bel, ma…chi ch’a a-j-avris pëinsàa ai sogn d’ij cit?

Cùgnet a s’avija nin decid –se e ij an a passavän; Rosetta a l’era gnùa veija, a tremava än po’ e ij cavii biund a s’erän tùte biänch.

Änt la ca d’ij cit a-j-era capita quëi cos…certe scatole nëire a parlavän e a cäntavän. Cùgnet a capija pì niente! Lj cit a s-bùtavän a vardar le scatole e, a la fin, a s-tasiän ändrùmii lì davanti.

Cùgnet a-j ha decidùu che a servija pì nin al so travaij, a-i-ha cerca la fata ch’a l’ha trasfurmàa änt än veij.Cùgnet a l’è eurùu a la funtana, a-j-ha truvàa Rosetta ch’a-j-ha fèt ‘na carëssa… E ciareja bela fija, la stpria a l’è finija.

LA BALMA

Et-s’è sempre la medema silensiusa änt la tua vesta veja et s’è än testimone d’l tëimp che ‘l tëimp a tuca nin. A l’umbra d’y salvé el d’le ruchere et –s’è ‘na pera viva ch’a continua a vivër d’j spirit d’l tëimp pasàa.

La Balma a l’è nin än munùmëint, ma ‘na custrùssiun particolar suta ‘na grossa roca; a l’era ‘na cassina a la fin d’l ‘700, adess a l’è ‘na crota e än deposit d’l mal ardriss.

Fùrice a l’era ‘na spirit fulëtt ch’a vivija a la Balma; a l’era cit, svicc e furb da faijla än barba al diau. Mai gnun a l’avija vist, però tänte përsune a giuravän d’avëlo sëintùu sghignasar o sùbiùlar änt ‘l bosch.

A la Balma a-j-vivija co’dùj veijoto ch’a-j-aviän na vaca, Stëila. ‘Na neut Furicc al’è passa per ‘l beucc d’la seradûra al’è intràa änt la stala e a l’è ändett a dromër drinta änt la gruppia.

A la matin Stëila a-j-ha decidùu at far culassium e Furicc a l’è finii änt la stome d’la vaca. Guida da l’udur d’l lèt Furicc a-j-ha pëinsàa d’änfilase änt l’pett ‘d Stëila.

A la sëira la padrona a l’è intràa änt la stala per musër, ma quänd ch’a s’è ëncaminàa a-j-ha sëintùu braijar: “Vejassa, muss nin tut al lèt, las-ne ‘co per mi”.

La fumna a l’è surtija än braijant da la stala e a-j-ha ciamàa l’omo; al vej a-j-ha pruvàa a musër, ma la vuss a-j-ha ripetùu: “Vejass, muss nin tùt al lèt las-ne ‘co per mi”. Al vej a-s’è cunvinciùs che la vaca a l’era ändiaulàa, a-j-ha tajàa la püpa e a l’ha fèta vular ant’l pràa.

An lùf ch’a pasava a-j-ha vist la pupa, a-j-ha decidùu at mängias-la e gnam-gnam….a n’ha fèt än bucun. Furicc a-s-è truvàa änt ‘la pänsa d’l lùf, ma sëinsa l’let d’la vaca per mängiar.

Furicc quant che l luf a-s-è disvia, a-s-è butaa a brajar: “Deje al luf, dej –le at santa rasun”. Al luf, ch’a-j-avia poura d’esser ciapaa a l’e scappa e a l’è finii giu per an deir. E Furicc? A l’è turnaa a la Balma a peisane ‘n-auta d’le sue.