Las citats e lo nom

I – Aglaura

Pauc saubariu dir-te de Aglaura fòra de las causas que lhi mesmes abitants de la citat repeton da sempre: na sèrie de virtuts proverbialas, d’autant proverbials defècts, quarque extravagança, quarque moschina obediença a las règlas. D’antics observators, que lhi a pas de rason de supausar veridics, atribueron a Aglaura son durable assortiment de qualitats, de segur en las confrontants abo aquelas autras citats di lors temps. Ni l’Aglaura que se ditz ni l’Aglaura que se ve benlèu son pas tant chambiaas da alora, mas çò que era excéntric es devengut abitual, n’estranessa çò que passava per nòrma, e las virtuts e lhi defècts an perdut lor excellença o desonor dins un concèrt de virtuts e de defècts distribuïts en maniera diferenta. Dins aqueste sens ren es ver de çò que se ditz de Aglaura, e pura un ne’n trai n’image de citat sòlida e compacta, mentre na minora consistença rejonhon lhi judicis que un ne’n pòl traire en lhi vivent. Lo resultat es aqueste: la citat que dison a un baron de çò que chal per exíster, mentre la citat que exist a son pòst, exist de menc.

Se donca volesse descriure-te Aglaura en me tenent a çò que ai vist e provat de persona, devariu dir-te que es na citat esblavia, sensa caràcter, butaa aquí coma ven. Mas saria ren ver nianca aquò; a cèrtas oras, dins cèrtas vistas de vias, vees duérber-se derant tu lo suspèct de quarquaren d’inconfondible, de rar, benlèu de manhífic; voleries dir çò que es, mas tot çò que s’es dich de Aglaura fins äura empreisona las paraulas e t’òbliga a redir non pas a dir.

Pr’aquò lhi abitants creon totdia d’abitar n’Aglaura que creis ren que sal nom Aglaura e se nacòrzon pas de l’Aglaura que creis en tèrra. E decò a mi que voleriu tenir distintas dins la memòria las doas citats, rèsta ren que parlar-te de l’una, perqué lo recòrd de l’autra, en mancant de paraulas per fixar-lo, s’es perdut.

III – Pirra

A lòng Pirra es istaa per mi na citaa enchastelaa sus lhi flancs d’un golf, abo de fenèstras autas e de tors, serraa coma na copa, abo al centre na plaça profonda coma un potz e abo un potz al centre. L’aviu jamai vista. Era una de las tantas citats ente siu jamai arrubat, que m’imaginavo masque a travèrs lonom: Eufràsia, Odila, Margara. Getúlia. Pirra avia son pòst al metz de lor, diverenta da cascuna de lor, coma chascuna de lor inconfondibla a lhi uelhs de la ment.

Venet lo jorn ente mi viatges me meneron a Pirra. A pena lhi butero pè tot çò que imaginavo era desmentiat; Pirra era devengua çò que era Pirra; e mi creïu d’aver sempre saubut que la mar se ve pas da la citat, estremaa da na duna de la còsta bassa e ondulaa; que las vias corron lònjas e drechas; que las casas son regropaas a intervals, ren autas, e las separon d’esplanadas de depòsits de bòsc e de rèsseas: e que l’aura boja las giràndolas de las pompas idràulicas. A partir da aquel moment lo nom Pirra me navisa aquesta vista, aquesta lutz, aqueste zonzoneament, aqueste aire ente vòla na povre jauneta: es evident que sinhífica e polia ren que sinhificar d’autre que aquò.

Ma ment contínua a conténer un grand numre de citats que ai ren vist e veiarei pas, de noms que menon abo lors na figura o un fragment o na luror de na figura imaginaa: Getúlia, Odila, Eufràsia, Margara. Decò la citat auta sal golf es sempre ailai, abo la plaça a entorn da potz, mas puei pus sonar-la abo un nom, ni navisar coma poliu donar-lhi un nom que vòl dir tot autre.

V – Irene

Irene es la citat que se ve en s’esguinchant da la broa dal planòl dins l’ora que las lutz s’aviscon e per l’aire esclent un reconois ailen al fons la ròsa de l’abitat: ente es pus densa de fenèstras, ente se arairís en de viassòls a pena illuminats, ente amassa d’ombras de jardins, ente dreiça de tors abo lhi fuecs di senhals; e se lo sera es brumós na claror nuançaa se gonfla coma n’esponha lachosa al pè di calancs.

Lhi viatjaires dal planòl, lhi pastres que meiron lhi tropèls, lhi aucelaires que sorvelhon lhi filats, lhi eremitas que cuelhon de salata, tuchi beicon en bas e parlon de Irene. De bòts l’aura mena na música de grancassas e de trombas, l’esclopetear di mortalets dins la luminària de na fèsta; de bòts lo desgrunar de la mitralha, l’explosion de na polveriera ental cèl jaun de lhi incèndis aviscats da la guèrra civila. Abuhi que beicon d’ailamont fan de conjecturas sus çò que s’ista passant dins la citat, se chamon se saria bèl o brut trobar-se a Irene aquel sera. Ren que aien l’intencion d’anar-lhi – e totun las viasque calon aval son marrias – mas Irene magnetisa lhi esgards e lhi pensiers de qui ista en aut.

An aquesta mira Kublai Kan s’atend que Marco parle de Irene coma vista da dedins. E Marco pòl ren far-lo: quala sie la citat que aquilhi dal planòl sònon Irene es pas arrubat a sauber-lo; d’autre cant pauc impòrta: a veire-la en lhi istant ental metz saria n’autra citat; Irene es un nom de citat de luenh, e se un s’avesina chambia.

La citat per qui passa sensa intrar-lhi es una, e n’autra per qui n’es pilhat e ne’n salh ren: una es la citat ente un arruba lo premier bòt, n’autra aquela que un laissa per ren tornar; chascuna mèrita un nom diferent; benlèu de Irene ai já parlat dessot d’autri noms; ; benlèu ai ren parlat que de Irene.