IV

Lo sòn dal pichòt tambor avia un ritme alègre; après un moment n’enstrument a ancha s’uniet a la melodia, e las nòtas remplion l’aire. Bèla se eron las percussions a dominar, se sentia clarament decò l’autre enstrument, mas que a na cèrta mira quitet; lo pichòt tambor ensita anet anant a sonar, fòrt e clar, fins que foguet torna acompanhat dal sòn de l’enstrument a ancha. L’alba era encà luenha e lhi aucèls eron silenciós: la música remplia lo silenci. Dins lo pichòt vilatge avion festejat un mariatge; lo sera de derant lhi avia agut ben d’alegria: las chançons e las risadas eron anaas anant tota la nuech, e aüra lhi envidats istavon per èsser desvelhats da la música. Las ramas nuas començavon a destachar-se còntra lo cèl palli e las estèlas despareission un a pr’una; la música era finia. Se sention lhi crits e lhi rechams de las mainaas, e de rusas tapatjosas a l’entorn dal solet rubinet d’aiga dal vilatge, lo solelh era encà dessot l’orizont, mas lo jorn era já encomençat.

Amar es experimentar totas las causas, mas experimentar sensa amor es viure en van. L’amor es vulnerable, mas experimentar sensa vulnerabilitat vòl dir masque renforçar lo desidèri. Lo desidèri es ren d’amor e pòl ren conténer e reténer l’amor; lèu se consuma e fito passa, e son avalir es de soferença. Lo desidèri pòl ren èsser fermat; e sa fin determinaa da la volontat, o da qual se sie meian que la ment pòle inventar, pòrta masque a la rovina e a la soferença. Masque l’amor pòl domar lo desidèri, e l’amor es ren de la ment; per que l’amor pòle èsser, la ment que obsèrva deu quitar d’elaborar. L’amor es ren na causa que pòl èsser planificaa e coltivaa; pòl ren venir dal sacrifici e da l’adoracion; exist pas degun meian per l’amor; la recèrcha d’un meian, al contrari, deu finir per que l’amor pòle èsser. Lhi instintius conoissarèn la belessa de l’amor, masque sa recèrcha pòrta a la libertat; e masque per aquilhi que son libres lhi a d’amor, masque la libertat jamai mena e jamai reten. L’amor es sa mesma eternitat.

*

L’amor es parelh raire a aqueste mond, l’amor, aquela flama sensa fum; lo fum es dominant, estofa tot, pòrta de larmas e d’angoissa. Es rar veire la flama a travèrs lo fum; e quora lo fum deven d’importança fondamentala, la flama muer. Sensa la flama de l’amor, la vita a degun sens, deven noiosa e pesanta; mas la flama pòl ren exíster ental fum que escurzís tot. Las doas causas pòlon ren exíster ensema; lo fum deu quitar per que la flama sie clara. La flama es pas rivala dal fum; a pas de rivals. Lo fum a ren la flama, pòl ren contenir-la; ni lo fum índica la presença de la flama, perqué la flama es libra dal fum.

*

Coma es fàcil destruire la causa que amem! Abo quala rapiditat s’auça entre nosautri na barriera, basta na paraula, un gèst, un sorís! Salute, umor e desidèri campon n’ombra e çò que era lusent deven noiós e monòton. A travèrs l’usura nos frustem e çò que era clar e net deven obtús, confús. A travèrs la contínua friccion, l’esperança e la frustracion, çò que era bèl e simple deven paorós e exigent. Lhi rapòrts umans son complèxs e difícils e son ben gaire aquilhi que pòlon salhir-ne’n indemnes. Ben que nos plasen estables, durévols, continus, lhi rapòrts umans son un moviment, un procès que vai comprés plenament e profondament e ren constrech a uniformar-se a n’esquèma íntim o exterior. La conformitat, que es l’estructura sociala, pèrd son pes e sa autoritat masque quand lhi a l’amor. L’amor dins lhi rapòrts umans es un procès de purificacion perqué revela lhi biais dal mi. Sensa aquesta revelacion, lhi rapòrts umans an ben gaire de sinhificat.

Mas coma nos debatem còntra aquesta revelacion! Nòstra batalha còntra la revelacion pren divèrsas formas: lo domini e o l’insubordinacion, la crenta o l’esperança, la gelosia o l’acceptacion, e parelh anant, sensa fin. La dificoltat es que amem ren; e se amem, volem que la causa avene dins na cèrta maniera, donem pas de libertat a l’amor. Amem abo la ment e ren abo lo còr. La ment pòl modificar-se, ma lo còr no. La ment pòl rénder-se invulnerabla, l’amor no; la ment pòl sempre retirar-se, s’exclúder, devenir personala o impersonala. L’amor pòl ren èsser mesurat, cenchat. La dificoltat es dins çò que sonem amor. Remplem nòstri còrs de las causas de la ment e parelh avem sempre lo còr vuet e en atenta. Es la ment que nos pren, que es envidiosa, que ten e destrui. Nòstra vita es dominaa da lhi cèntres físics e da la ment. Amem ren e istem en patz, mas volem èsser amats; donem per recéber, que es la generositat de la ment e ren dal còr. La ment es sempre en cèrcha de seguressa, de certessa; e coma pòl l’amor èsser acertat da la ment? Pòl la ment, dont l’essença mesma es dal temp, comprene l’amor, que es sa pròpria eternitat?